Raaisel van die pelser

Jare al tas wetenskaplikes in die duister oor die raaisel van ’n verdwene pelserbron teenoor die Namibiese kus. Franse wetenskaplikes het onlangs pelsers langs die weskus gesoek, maar geen antwoord op die raaisel gevind nie. Eie wetenskaplikes kom met afleidings en teorieë. Onder die honderde vissers wat deur die jare heen gekom en gegaan het, het een vas bly staan vir 37 jaar op see, 32 daarvan as skipper. Dirk van Rhyn was meer as net ‘n visser met sy wedervaringe en waarnemings waarmee hy op skrif gegaan het. In 1980 het hy na een van die destydse owerstes van die visbedryf gegaan en voorspel die pelserbedryf gaan binne afsienbare tyd in duie stort. Dieselfde jaar het ‘n eerste fabriek se deure gesluit. Hy vertel self wat hy gesien, beleef en opgeteken het. “Dis my plig om te praat, ek kan nie langer stilbly nie.”‘n Gejaag na geld het pelsers uitgewisDirk is vandag steeds ‘n aktiewe boer en sakeman, maar in die visbedryf is hy ‘n lewende legende met 37 jaar op see. Dit was byna vier dekades waarvan hy 32 jaar as skipper op die dek gestaan het. In die proses het hy ‘n merkwaardige kennis van die omstrede pelserbron opgedoen. Hy was daar toe die see van die mooi klein vissies (visserstaal sardyn, op Engels pilchards) gewemel het, maar ook toe die spesie feitlik oornag in die destydse Suidwes-Afrikaanse waters verdwyn het. Dirk het op see al sy waarnemings in sy eie skrif opgeteken en bewaar. Hy sê dit gaan geldelik ‘n pynlike proses wees om die bron te herwin, “maar uiteindelik gaan ons almal weer rol in die geld”. Dirk die skipper vertelEk onthou nog die skuitjie waarop ek in 1961 my eerste brood verdien het. Sy naam was Gamsberg en dit kon 30 ton vis dra. Die net was 180 meter lank en 28 meter diep. Die geld was goed.Toe het die private booteienaars en die fabrieke die ouer bote begin vervang met al hoe groter bote. Elke instansie wat ‘n nuwe boot laat bou het, wou ‘n bietjie groter, al was dit net ses duim in die lengte of ses duim in die breedte. Op die koop toe kon ’n beter skipper en bemanning gewerf word. Hoe groter die boot, hoe beter die geriewe, hoe meer vis kon dit dra en hoe beter was die geld. Die nette het ook groter geword sodat meer vis gevang kon word.Die AranosIn die vroeë jare sewentig is die eerste gebruikte staalbote in die buiteland gekoop. Die staalbote was oud, maar geriefliker as die wat in Namibië gewerk het. Elkeen kon ook van 200 tot 300 ton vis dra. Op hul beurt het die buitelanders groter bote gebruik en weens die groter draaisirkels van die groter bote moes die nette ook groter. Ek was eers ‘n skipper van so ‘n boot. In 1972 het ek my eerste so ‘n staalboot ontvang, die Aranos. ‘n Amerikaanse maatskappy, Marco, was die toesighouers waar Aranos plaaslik gebou was.Toe vra ’n Amerikaner my een aand: “Skipper, what speed do you want?”Ek laat waai met “twelve knots please”.Die dag met ‘n toetsvaart toe haal die Aranos 12,6 knope. In antwoord op ‘n vraag van ons eie ingenieur was die versoek vir ‘n net van 50 faam. Daai tyd was die meeste van ons nette 35 faam en vlakker. Toe kry ek ‘n net van 47 faam.Die Aranos-storie was ‘n groot sukses, dalk ook die begin van die probleme wat op ons gewag het. Baie dae het ons drie vragte pelsers ingebring teenoor die ander bote se een. Die ander bote se bemannings kon maar net lê en kyk na die dieptes waarop ons werk.In die afseisoen kon die plaaslike netmakers net nie voorbly nie. Al die fabrieke het hul nette langer, maar veral dieper laat maak. Van die nette het selfs dieper gewerk as dié van die Aranos. Nette van 850 meter by 130 meter was nie meer ‘n uitsondering nie. Die pelsers het nie juis meer ‘n kans gehad nie. Waar in die ou dae met die klein netjies 10 of 50 ton, op uitsonderlike dae 100 ton, vis toegemaak was, was dit nou duisende ton.Die bote kon nie duisende ton vis dra nie en die nette kon dit ook nie meer hou nie. Wanneer die nette ingetrek word, word die vis meer op mekaar gedruk en ontsnap die vis deur afwaarts deur te beur en die net onder die see in te trek. Die gevolg is dat die meeste vis oor die kurklyn swem. Die meeste vissers beaam die see is dan blink van al die skubbe. Vis wat so lank sonder suurstof was en dan nog hul skubbe verloor het, moet net vrek.Soms beur die vis glad nie. Vissers sê dan werk die vis lig. In so ‘n geval word die net ingetrek totdat die vis kurkdroog lê. Wanneer die laaste lug uit die vissies is, sak die pelsers af en gaan lê onder in die net.Groot netteTwee goed kan dan gebeur. Of die net skeur en die vangs is weg, óf die geweldige gewig keer die boot om. Dis dan wanneer die nette soms gesny moes word sodat dit vinniger kon skeur en sodoende lewensverlies op see kon verhoed. Een fabriek het selfs ‘n hidroliese valbyl ontwerp om die net se punt met die druk van ‘n knoppie af te sny.Die fout het by die baie groot nette gelê, maar ‘n klein netjie kon nie op die groot bote gebruik word nie, soos wat ‘n klein bootjie ook nie ’n groot net kan gebruik nie.Die fabrieke het op hul beurt druk op die skippers uitgeoefen om net ‘n sekere hoeveelheid vis op ‘n slag in te bring. Dit moes byvoorbeeld nie meer as 50 of 100 ton op ‘n slag wees nie. Meer as dit kon die inmaakfabrieke nie wegwerk nie. Met die res van die vis is dit dan vismeelaanleg toe. ‘n Oplossing sou wees om net twee of drie bote uit te stuur met ‘n opdrag dat 600 of 700 ton vis ingebring moet word.Die waagstuk van net twee of drie bote see toe was te groot. Die vis kon skaars wees, die weer kon sleg wees of een van die bote se net kon skeur. Gebeur dit, sou daar nie vis vir inmaak wees nie.DompelingWat die fabrieksbase nie kon of wou verstaan nie was dat dit haas onmoontlik was om met die nette net 50 of 100 ton vis te vang. Nou het dit gebeur dat ‘n skipper sê 300 ton vis in sy net kry. Alles moes gelaai word, want die dompeling van vis was verbode. Bring hy so ‘n vrag in, praat die fabrieksbestuurder sommer vir ‘n week nie met hom nie of die boot word teruggehou. ‘n Ander skipper sou weer sy 50 of 100 ton vis tot op die boot pomp en dan die res van die vangs weggooi. Almal was gelukkig, maar dit was die bron wat ly.Nog ‘n moontlike rede vir die ineenstorting van die pelserbron was vis wat die trekpad gekies het. Net voor die verdwyning van die pelsers is groot skole net buite Walvisbaai gekry. Die vis was besig om vinnig Suid te trek. Die skole is tot net buite Lüderitz gejaag. Toe was dit skielik weg.Vier maande ná die verdwyning van die pelsers het die Aranos teenoor die Suid-Afrikaanse kus gaan werk. Op sy heenvaart in die diep see kom die bemanning toe op geweldige groot skole pelsers af. Waar in die verlede teenoor Gansbaai gewerk was, was die vangplek nou teenoor Lambertsbaai. Dit was opvallend dat daar eensklaps baie pelsers was, maar daar kon maar net gegis word die skole kom van die Suidweskus af. As die pelsers binne ‘n week van Walvisbaai tot by Lüderitz kon uitwyk, kon dit ‘n paar dae later langs die Weskus wees.‘n Bewering was dat plaatjies wat in lewendige pelsers langs ons kus geplaas was, ook deur ‘n inmaakfabriek in Suid-Afrika gekry is.Hier teen die draai van die eeu het bootjies teenoor die kus van Angola so ‘n 10 tot 20 ton pelsers per aand gevang. Al die vis was vir menslike gebruik en die vissers het goed verdien. Dalk was dit die wyse waarop ook hier te lande voortgegaan moes word.* Lees volgende Vrydag die tweede aflewering van hierdie verhaal.

Raaisel van die pelser

Kommentaar

Republikein 2025-11-04

Meld asseblief aan om kommentaar te lewer

Raaisel van die pelser

Kommentaar

Republikein 2025-11-04

Meld asseblief aan om kommentaar te lewer

Intekening vereis om toegang tot inhoud te kry. ×

MELD AAN

Advertensie

Intekening vereis om toegang tot inhoud te kry.