Pohamba en Nujoma vra referendum

Augetto Graig – “Ek stel voor alle Namibiese grond, water, natuurlike hulpbronne en als wat bo en onder die grond lê, die see, als daarin en daaronder, moet aan die staat behoort.”

Oudpresident Hifikepunye Pohamba het gister tydens die grondberaad gesê ‘n verandering aan die Grondwet is nodig om 'n totale nuwe benadering tot grondbesit in Namibië teweeg te bring.

Volgens Pohamba behoort die beginsel van gewillige koper/gewillige verkoper waarvolgens die regering tans kommersiële grond bekom, afgeskaf te word.

“Die grond moet aan die staat behoort - nie aan enige individu of groep nie. Grond is ‘n gawe van God en dit behoort nie verkoop te word nie,” het hy onder toejuiging van konferensiegangers gesê.

Intussen het Namibië se prokureur-generaal, mnr. Sacky Shanghala, kort daarna gesê dit is onmoontlik om hoofstuk drie van die Grondwet te verander, berig Elvira Hattingh.

“Daar is niks te onderhandel oor hoofstuk drie van die Grondwet nie – vergeet daarvan. Daar kan slegs bygevoeg word tot die wet, waarvolgens die regering eiendom met regverdige vergoeding kan onteien. Jy kan niks daarvan wegneem nie; dit is nie moontlik in Namibië nie,” het hy op die konferensie gesê.

REFERENDUM

Volgens Pohamba moet ’n nasionale referendum gehou word om die land se grondwet te verander, spesifiek wat dele in hoofstuk drie daarvan betref.

Hy het steun van die vader van die Namibiese volk en die Namibiese stigerspresident, mnr. Sam Nujoma, ontvang. Nujoma het ook betoog vir onteiening van grond sonder enige vergoeding, terwyl Pohamba voorgestel het dat ‘n eienaar vir verbeteringe op grond vergoed word, maar nie vir die grond self nie.

Nujoma het gesê hy was ontsteld om gedurende die voorbereiding vir die grondkonferensie te hoor dat buitelanders nog groot dele grond in die land besit. Hy was ook ongelukkig oor die feit dat die regering tot dusver net 14% van kommersiële landbougrond besit.

“Die bestaande toestand van grondbesit moenie langer deur hierdie generasie toegelaat word nie,” het hy gesê en Pohamba ondersteun. “Die eerste stap is om grondwetlike bepalings te hersien. Die Grondwet moet verander word by wyse van 'n referendum, want dit is die enigste manier waarvolgens die staat al die grond, insluitende kommersiële landbou grond, kan besit.

“Ek glo sterk dat grond aan die staat moet behoort en nie aan buitelanders nie. Ons benodig hierdie meganismes om onteiening sonder vergoeding te kan bespoedig,” het hy gesê.

VOORVADERLIKE GROND

Beide oudpresidente is teen die eise vir voorvaderlike grond gekant.

Nujoma sê dit is onmoontlik om volledige vergoeding vir voorvaderlike eise te bied en moet daarom nie in ag geneem word nie.

Volgens Pohamba is voorvaderlike grondeise nie in die beste belang van die land nie en kan maklik teenproduktief wees. “Ek waarsku julle daarteen, gegewe hoe ingewikkeld die saak is wat betref historiese aspekte, antropologiese faktore en oorvleuelende jurisdiksies van tradisionele owerhede.”

Shanghala het later gesê dat mense volgens wet voorvaderlike eise kán maak, maar dit nie duidelik is hoe hulle vergoed moet word nie. Hy het ook gesê artikel 21 van die Grondwet bepaal dat alle Namibiërs vrylik oral oor die land mag beweeg en woon, en dit kan strydig wees met voorvaderlike grondeise.

Pohamba het sy standpunte noukeurig in 'n dokument saamgestel en onder die grondkonferensiegangers versprei. Daarin word onder meer die uitdagings van kommunale grondbestuur en die vordering met Namibiese vroueregte in terme van grondbesit bespreek.

ONTEIENING VIR KOMMUNALE GROND?

Shanghala het ook gesê die wet bepaal dat die ministerie van grondhervorming grond slegs vir landboudoeleindes onteien word en dit nie in kommunale gebiede omskep kan word nie.

Om dit te kan doen, moet ’n totale ander proses gevolg word.

Volgens die ministerie van grondhervorming besit vroue nou 23% van kommersiële landbougrond in Namibië, 28% van kommunale grondregte en 41% van hervestigingsplase - ’n groot verbetering sedert onafhanklikheid toe vroue geen besitreg in kommunale gebiede gehad het nie. Pohamba sê egter dié onregverdigheid in terme van grondbesit, ook vir vroue, is steeds onaanvaarbaar.