Maksimaliseer die ovulasietempo en besetting van teelooie deur presisieboerdery
Dr. Jasper Coetzee, Veekundige - In hierdie artikel kyk ons na prikkelvoeding vir teelooie en hoe die teler daardeur kan probeer om 'n besetting van meer as 95% te kry met meer as 75% van die ooie wat tweelinge lam. Verskeie proewe toon dat die voorsiening van 'n geskikte prikkellek aan ooie, wat die vorige lamseisoen tweelinge gelam het, 'n ekstra wins van tot N$150/ooi weens 'n betekenisvolle hoër lampersentasie kan genereer.
Agtergrond
Reproduksie-doeltreffendheid speel ‘n kritieke rol in die bepaling van die winspotensiaal van skaapboerdery (Daghigh Kia et al., 2012).
Volgens dr. Mike Rival van Australië misluk baie wolskaapboere om die aantal lammers wat gebore word, te maksimaliseer weens 'n gebrek aan aandag aan ooiseleksie en ooivoeding.
Lae vrugbaarheid is gewoonlik nie 'n " ooiprobleem" nie, maar 'n bestuurs- en voedingsprobleem (Dugmore & De Villiers, 2013).
Die aantal eiselle wat 'n ooi per hittesiklus afskei (ovulasietempo), bepaal die boonste limiet van die ooi se fekunditeit (meerlinggeboortes) en dit word geneties beheer (Downing & Scaramuzzi, 1991). Die mate waarin 'n ooi egter haar genetiese reproduksiepotensiaal bereik, is afhanklik van omgewingsfaktore, waarvan voeding die belangrikste is (Downing & Scaramuzzi, 1991).
Volgens 'n Australiese navorser hou voeding die sleutel tot ’n hoë lampersentasie (Friend, 2010), met ander woorde meer " kos" beteken meer lammers.
Hoe word maksimum ovulasietempo verseker?
Die effek van voeding op reproduksie is kompleks en sinergisties. Drie tipes voedingseffekte is geïdentifiseer, die sogenaamde statiese, dinamiese en korttermyneffek (Lindsay et al., 1993) waarvan die periodes kan oorvleuel. Die statiese effek word geassosieer met liggaamsmassa en is nou verwant aan vetheid (Viñoles et al., 2002). By die meeste van die skaaprasse wat bestudeer is, is gevind dat vir elke kilogram wat die ooi swaarder is met paring die ovulasietempo met 2% tot 2,5% en die lampersentasie met ongeveer 1,5% tot 2% toeneem (Downing & Scaramuzzi, 1991). Nieu-Seeland se navorsing toon egter dat ovulasietempo nie onbeperk toeneem met toename in ooimassa nie en dat daar ‘n boonste limiet (sogenaamde genetiese potensiaal: Terblanche, 1987) is. In ‘n ondersoek wat in Nieu-Seeland gedoen is, is gevind dat verdere verhoging in ovulasietempo onwaarskynlik is by ooie swaarder as 68 kg (Rutherford et al., 2003). Australiese navorsing toon dat meerlinggeboortes toeneem met toename in liggaamsmassa tot 70 kg waarna die respons begin kleiner word met verdere toename in liggaamsmassa (Fogarty & Mulholland, 2014).
Vet speel 'n uiters belangrike rol in die voortplantingsproses en voldoende vetreserwes is nodig vir ooie om te ovuleer en suksesvol voort te plant (Ferguson, 2012). Vetheid " dryf" reproduksie (Adams et al., 2005) en soos die vetheid toeneem, neem die ovulasietempo toe (Viñoles et al., 2002). Kondisie (vetheidsgraad) van die ooie met die aanvang van die paarseisoen is die belangrikste bepalende faktor van reproduksietempo van ooie (Hunt, 2010) omdat dit een van die hooffaktore is wat ovulasietempo bepaal (Tempest, 1990). Die boodskap is dus duidelik: “Kry die ooie in 'n uitstekende kondisie (kondisiepunt van 3,5 op 'n vyfpuntskaal) voor paring,” want hoe beter die kondisie van die teelooie met paring, hoe hoër is die lampersentasie (Ferguson et al., 2007).
Om te verseker dat die ooi haar genetiese potensiaal vir maksimum ovulasietempo bereik, moet sy in die periode voor die paarseisoen (1 tot 2 maande) asook met die aanvang van die paarseisoen ‘n stygende massatendens toon (die sogenaamde dinamiese effek: Morley et al., 1978), met ander woorde sy moet gedurende hierdie tydperk in massa toeneem. Ooie wat voor en tydens die paarseisoen in massa toeneem, is meer geneig om tweelinge te produseer as dié wat massa handhaaf of verloor. Ooie wat gedurende hierdie tydperk in massa toegeneem het, het aan onderskeidelik 18 en 38 persentasie-eenhede meer lammers geboorte geskenk as dié wat massa gehandhaaf en massa verloor het (Gunn & Maxwell, 1978). Navorsing deur Coop (1966) toon dat die hoogste lampersentasie verkry word deur ooie twee maande voor die paarseisoen in spaarkampe te plaas en dan vanaf drie weke voor paring vir ses weke prikkelvoeding te gee.
Die korttermyneffek van voeding word geassosieer met ‘n kort periode van verhoogde voedingsinname (bekend as prikkelvoeding) wat follikelontwikkeling stimuleer (Somchit et al., 2007) en dit kan ovulasietempo verhoog (Downing et al., 1995).
Die gesamentlike gebruik van prikkelvoeding en koggelramme het ‘n sinergistiese werking wat gesamentlik ‘n groter effek het om ooie te stimuleer om op hitte te kom en die ovulasietempo te verhoog as wanneer net die een of die ander een gebruik word (Fitz-Rodrigues et al., 2009). Hoe beter die kondisie van die ooie is, hoe beter is die respons met koggelramme (Johnson et al., 2011) en hoe hoër is die ovulasietempo (Scaramuzzi et al., 2014). Hoë libido-koggelramme (bv. Afrikaner & Afrino) het meerlinggeboortes in Merino-kuddes met 14,4 tot 21% verhoog weens ‘n verhoogde ovulasietempo as gevolg van die fisiese stimulering van die ooie (King et al., 1989; King, 1994).
Hoekom moet prikkelvoeding voorsien word?
Prikkelvoeding het ten doel om die meerlinggeboortes eerder as die besetting van ‘n kudde te verhoog (Vosloo, 1975).
Reproduksietempo word grootliks deur voeding en bestuur beïnvloed (Fogarty & Donnelly, 1988), waarvan voeding die grootste invloed het (Rowe & Atkins, 2005). Volgens Rowe (2005) word meer as 70% van 'n ooikudde se reproduksietempo deur voeding bepaal.
Hoe werk prikkelvoeding?
Die verbetering van die ooi se voedingstatus deur die voorsiening van beter weiding en/of ekstra byvoeding (prikkelvoer) het tot gevolg dat die ooie meer eiselle afskei (dus verhoging van ovulasietempo) waardeur die lampersentasie van die ooie verhoog word.
‘n Kort periode van verbeterde voeding, ofte wel prikkelvoeding, vir een siklus (17 dae) voor en een siklus gedurende die paarseisoen vir ooie in ‘n matige of swak kondisie verhoog die getal ooie wat meerlinge produseer en lewer sodoende ‘n wesenlike bydrae om die reproduksietempo van ‘n kudde te verhoog (Downing & Scaramuzzi, 1991).
Vir hoe lank moet prikkelvoeding voorsien word?
Coop (1966) is van mening dat met prikkelvoeding volgehou moet word totdat ongeveer 70% van die ooie beset is. Om prikkelvoeding dus meer kostedoeltreffend te maak, is dit hoogs aan te beveel om dit saam met koggelramme te gebruik omdat koggelramme verseker dat tot
90% van die ooie binne die eerste siklus (± 17 dae) op hitte sal kom. As gevolg van koggel, kom die ooie dus oor ‘n korter periode op hitte en is ‘n ses weke prikkelperiode (drie weke voor paring en die eerste drie weke van paring) voldoende en kan gevolglik op prikkelvoeding bespaar word (Nottle et al., 1997).
Indien die ooie maer en skraal is of as die gehalte en hoeveelheid van die weiding in die spaarkampe nie na wense is nie, moet die prikkellek reeds vanaf minstens vier weke of selfs ses weke voor die aanvang van die paarseisoen vir 'n totale periode van onderskeidelik sewe en nege weke gevoer word. Daar is daar ook aanduidinge dat prikkelvoeding ‘n oordrageffek het deurdat dit ovulasietempo vir nog ongeveer drie weke (Smith et al., 1983) verhoog nadat dit gestaak is (Coop, 1966).
Wat se respons kan met prikkelvoeding verwag word?
Volgens Vosloo (1975) het proewe getoon dat prikkelvoeding die besetting met ongeveer 2% verhoog het terwyl die aantal stelle tweelinge met ongeveer 18% verhoog het, dus 'n totale verhoging in lampersentasie van 20%.
Deur “Lifetime Wool-projek” se aanbevelings in Australië te gebruik deur die ooie se kondisiepunt van 2,3 tot meer as 3,0 te verhoog, het die speenpersentasie met 30% verhoog (Cullinan, 2006).
In nog 'n navorsingsprojek in Australië is die ooie se lampersentasie met 27% verbeter deur hulle kondisiepunt van 2,7 (redelike kondisie) na 'n 3,3 kondisiepunt (goeie kondisie) te verhoog (AWI, 2009).
Watter ooie gee die grootste respons met prikkelvoeding?
Ooie wat die vorige lamseisoen tweelinge gelam het, gee die grootste respons met prikkelvoeding al is hulle in 'n uitstekende kondisie en selfs vet met die aanvang van die prikkelperiode, omdat ooie wat tweelinge lam ’n hoë genetiese ovulasietempo-potensiaal het (Martin, 2005). Oorsese navorsing bevestig dat hoogs vrugbare ooie (bv. ooie wat gereeld meerlinge lam, die sogenaamde “responsive” ooie) 'n baie groter respons met prikkelvoeding (tot 27% – 45% hoër ovulasietempo) gee as ooie gebore uit moederlyne wat 'n laer vrugbaarheid het (d.i. ooie wat enkelinge lam of gereeld oorslaan) (Demmers et al., 2011).
“Responsive” ooie (ooie wat vorige lamseisoen tweelinge gelam het) het deurgaans in die ondersoeke 'n hoë gemiddelde besetting van 98% met prikkelvoeding gehad teenoor die 95% van die ooie wat die vorige lamseisoen enkelinge gelam het. Ooie wat geen prikkelvoeding ontvang het nie, se gemiddelde besetting was 93%. Die lampersentasie van hierdie groepe “responsive” ooie het gevarieer van 149 en 171% wat 'n verhoging van 20 en 33 persentasie-eenhede verteenwoordig het (Coetzee, 2005; 2009).
Maer en skraal ooie asook ooie in 'n redelike kondisie gee ook 'n betekenisvolle respons met prikkelvoeding, veral as hulle met die aanvang van die prikkelvoeding weiding van ‘n lae gehalte beweiding en/of die weiding skaars is. Die skuif van sulke ooie van droë na groenweiding het ook hoë ovulasietempo’s tot gevolg. Self die teenwoordigheid van slegs ‘n klein hoeveelheid groen gras gee ‘n goeie respons in terme van verhoogde ovulasietempo (King et al., 2010).
Voedingsfaktore wat lampersentasie kan verlaag?
Vermy paring op “beskadigde” medic- en lusernweiding wat deur insekte en luise verniel is; met virusse of swamme besmet is of waar daar ‘n tekort aan vog en/of plantvoedingstowwe is. Onder sulke strestoestande produseer hierdie plante koumestrol (fito-estrogene) wat 'n afname in ovulasietempo en tweelinggeboortes tot gevolg het terwyl die ooie ook stadiger op hitte kom. Hierdie fito-estrogene kan die ovulasietempo met tot 30% verlaag (MWNZ, 2007). Ooie moet vir minstens drie weke en selfs langer voor paring tot na die paarseisoen van die geaffekteerde weiding onttrek word (MWNZ, 2007). Sommige " batches" beskadigde lusernhooi het al vrugbaarheid van ooie negatief beïnvloed en het onder meer siste op die eierstokke ontwikkel (Jooste, 2013). Indien lusern reeds beskadig is toe dit gesny is, sal die droë lusernhooi koumestrol bevat.
Die inname van te hoë vlakke van oplosbare proteïen (bv. ureum) en degradeerbare proteïen deur ooie op groenweiding gedurende die paarseisoen gee tot te hoë bloedureumstikstof (BUN) aanleiding wat die oorlewing van sperme, eiselle (ovums) en embrio’s in die baarmoeder verlaag (Bilodeau-Goeseels & Kastelic, 2003). Dit gebeur veral waar die paarkampe se weidings se proteïeninhoud meer as 20% (DM-basis) is (Dugmore & De Villiers, 2013) en die ooie te min stysel (grane) en/of suiker (melasse) inneem (Drudik et al., 2007). Wees dus versigtig om ooie ‘n maand voor paring, op groen aangeplante weiding wat hoog met ureum (KAN) of mis bemes is, te paar en wat hoë ureum-bevattende lekke, hoendermis of lupiene op hierdie hoë proteïenryke weidings gevoer is, veral as daar baie min ruvoer is.
Tipe weiding bepaal die keuse van 'n prikkellek
Om die beste respons met prikkellekke te kry, moet die regte prikkellek vir elke spesifieke weiding gekies word en teen 300 tot 400 g/ooi/dag vanaf drie weke voor die paarseisoen vir minstens ses weke gevoer word. Vir die beste en mees geskikte prikkellek kan dr. Jasper Coetzee gekontak word.
Bykomende wenke om ’n hoë lampersentasie te verseker
Speen die lammers minstens twee maande, maar verkieslik drie maande voor die paarseisoen.
As gevolg van die belangrike rol wat liggaamskondisie by ovulasietempo speel, moet ooie op die tydstip wat hulle lammers gespeen word in twee groepe (skraal vs. goeie kondisie) verdeel word en eersgenoemde groep moet op ‘n hoër voedingspeil (beter weiding) geplaas word (Robinson et al., 2002). Hierdie strategie bied skraal ooie ‘n beter kans en dit is ook die goedkoopste opsie om hulle weer in ‘n goeie kondisie met paring te kry.
Skuif ooie een tot twee maande voor die paarseisoen na 'n spaarkamp met voldoende weiding.
Teelooie moet geen kontak (d.i. aanraak, sien, hoor of reuk) met enige manlike diere (d.i. ramme, ramlammers, koggelramme en bokramme) vanaf vier weke, maar verkieslik agt weke voor paring hê nie, want dit verlaag besetting.
Ramme moet ook vanaf twee maande voor die paarseisoen 'n geskikte prikkelvoer ontvang om testisgroei en spermproduksie te maksimaliseer. Terselfdertyd moet ramme fiks gemaak word deur hulle daagliks, gedurende die koelte van die dag, vinnig te laat stap (geforseerde stap van 3 km/dag met ’n spoed van vinniger as 8 minute/km). Ramme moet ses weke voor die paarseisoen 'n volledige geslaggeskiktheidstoets ondergaan.
Gebruik slegs hoogs vrugbare en dekbehendige teelramme met ‘n baie hoë libido (geslagsdrang). Gee dus voorkeur aan teelramme met hoë TWW-teelwaarde en indien dit nie beskikbaar is nie, gebruik teelramme wie se ma, ouma en oumagrootjie slegs twee- en meerlinge gespeen het. Volgehoue seleksie oor jare van teelooie op massa lam gespeen (OPI) en teelramme op grond van BLUP-teelwaarde vir totale massa lam gespeen (TWW) het ‘n hoogs vrugbare merinokudde tot gevolg wat konstant ‘n lampersentasie van meer as 180% handhaaf met natuurlike paring gedurende die lente (Brynard, 2013).
Gebruik koggelramme met 'n hoë libido (bv. Afrikaner- of Afrino-koggelramme).
Hou teelooie en -ramme rustig vanaf 14 dae voor paring. Geen aktiwiteite moet gedurende hierdie periode uitgevoer word nie, behalwe om voort te gaan met die daaglikse oefening van die ramme.
Naas kondisie en massa is die spoorelementstatus van ooie dié belangrikste voedingsfaktor wat die reproduksieprestasie van die ooie kan beïnvloed. Tekort aan spoorelemente kan ovulasietempo en embrio-oorlewing verlaag (Lindsay, 1976). Spoorelementvoeding is van kritieke belang, want selfs klein veranderinge in hul vlakke het 'n beduidende impak op die reproduktiewe gesondheid en prestasie van vroulike diere (Ahsan et al., 2014. Teelooie moet dus vier weke voor die paarseisoen 'n spoorelement- (sink, mangaan en selenium) en vitamienaanvulling (Vitamien A & E) ontvang om optimale reproduksie en 'n hoë immuniteit te verseker.
'n Ondoeltreffende immuniseringsprogram kan tot aansienlike lamverliese weens resorpsie en aborsie aanleiding gee. Beide teelooie en -ramme moet ses weke, maar nie korter as vier weke nie, voor die paarseisoen teen interne en eksterne parasiete behandel word.
Vermy alle stresfaktore (bv. oormatige hantering soos skeer, mikskeer, dip, enting en dosering; massa- en kondisieverlies; siektetoestande; ensovoorts) gedurende paring en die eerste maand nadat die ramme uitgehaal is om embrio-resorpsie en fetale afsterwing te voorkom.
Voldoende skaduwee (minimum 1, maar verkieslik 2m2/ooi) moet gedurende paring en die eerste maand na paring voorsien word indien die dagtemperature meer as 28°C, maar veral as dit 32°C en hoër is om resorpsie en fetale afsterwing te voorkom (Court et al., 2010).
Agtergrond
Reproduksie-doeltreffendheid speel ‘n kritieke rol in die bepaling van die winspotensiaal van skaapboerdery (Daghigh Kia et al., 2012).
Volgens dr. Mike Rival van Australië misluk baie wolskaapboere om die aantal lammers wat gebore word, te maksimaliseer weens 'n gebrek aan aandag aan ooiseleksie en ooivoeding.
Lae vrugbaarheid is gewoonlik nie 'n " ooiprobleem" nie, maar 'n bestuurs- en voedingsprobleem (Dugmore & De Villiers, 2013).
Die aantal eiselle wat 'n ooi per hittesiklus afskei (ovulasietempo), bepaal die boonste limiet van die ooi se fekunditeit (meerlinggeboortes) en dit word geneties beheer (Downing & Scaramuzzi, 1991). Die mate waarin 'n ooi egter haar genetiese reproduksiepotensiaal bereik, is afhanklik van omgewingsfaktore, waarvan voeding die belangrikste is (Downing & Scaramuzzi, 1991).
Volgens 'n Australiese navorser hou voeding die sleutel tot ’n hoë lampersentasie (Friend, 2010), met ander woorde meer " kos" beteken meer lammers.
Hoe word maksimum ovulasietempo verseker?
Die effek van voeding op reproduksie is kompleks en sinergisties. Drie tipes voedingseffekte is geïdentifiseer, die sogenaamde statiese, dinamiese en korttermyneffek (Lindsay et al., 1993) waarvan die periodes kan oorvleuel. Die statiese effek word geassosieer met liggaamsmassa en is nou verwant aan vetheid (Viñoles et al., 2002). By die meeste van die skaaprasse wat bestudeer is, is gevind dat vir elke kilogram wat die ooi swaarder is met paring die ovulasietempo met 2% tot 2,5% en die lampersentasie met ongeveer 1,5% tot 2% toeneem (Downing & Scaramuzzi, 1991). Nieu-Seeland se navorsing toon egter dat ovulasietempo nie onbeperk toeneem met toename in ooimassa nie en dat daar ‘n boonste limiet (sogenaamde genetiese potensiaal: Terblanche, 1987) is. In ‘n ondersoek wat in Nieu-Seeland gedoen is, is gevind dat verdere verhoging in ovulasietempo onwaarskynlik is by ooie swaarder as 68 kg (Rutherford et al., 2003). Australiese navorsing toon dat meerlinggeboortes toeneem met toename in liggaamsmassa tot 70 kg waarna die respons begin kleiner word met verdere toename in liggaamsmassa (Fogarty & Mulholland, 2014).
Vet speel 'n uiters belangrike rol in die voortplantingsproses en voldoende vetreserwes is nodig vir ooie om te ovuleer en suksesvol voort te plant (Ferguson, 2012). Vetheid " dryf" reproduksie (Adams et al., 2005) en soos die vetheid toeneem, neem die ovulasietempo toe (Viñoles et al., 2002). Kondisie (vetheidsgraad) van die ooie met die aanvang van die paarseisoen is die belangrikste bepalende faktor van reproduksietempo van ooie (Hunt, 2010) omdat dit een van die hooffaktore is wat ovulasietempo bepaal (Tempest, 1990). Die boodskap is dus duidelik: “Kry die ooie in 'n uitstekende kondisie (kondisiepunt van 3,5 op 'n vyfpuntskaal) voor paring,” want hoe beter die kondisie van die teelooie met paring, hoe hoër is die lampersentasie (Ferguson et al., 2007).
Om te verseker dat die ooi haar genetiese potensiaal vir maksimum ovulasietempo bereik, moet sy in die periode voor die paarseisoen (1 tot 2 maande) asook met die aanvang van die paarseisoen ‘n stygende massatendens toon (die sogenaamde dinamiese effek: Morley et al., 1978), met ander woorde sy moet gedurende hierdie tydperk in massa toeneem. Ooie wat voor en tydens die paarseisoen in massa toeneem, is meer geneig om tweelinge te produseer as dié wat massa handhaaf of verloor. Ooie wat gedurende hierdie tydperk in massa toegeneem het, het aan onderskeidelik 18 en 38 persentasie-eenhede meer lammers geboorte geskenk as dié wat massa gehandhaaf en massa verloor het (Gunn & Maxwell, 1978). Navorsing deur Coop (1966) toon dat die hoogste lampersentasie verkry word deur ooie twee maande voor die paarseisoen in spaarkampe te plaas en dan vanaf drie weke voor paring vir ses weke prikkelvoeding te gee.
Die korttermyneffek van voeding word geassosieer met ‘n kort periode van verhoogde voedingsinname (bekend as prikkelvoeding) wat follikelontwikkeling stimuleer (Somchit et al., 2007) en dit kan ovulasietempo verhoog (Downing et al., 1995).
Die gesamentlike gebruik van prikkelvoeding en koggelramme het ‘n sinergistiese werking wat gesamentlik ‘n groter effek het om ooie te stimuleer om op hitte te kom en die ovulasietempo te verhoog as wanneer net die een of die ander een gebruik word (Fitz-Rodrigues et al., 2009). Hoe beter die kondisie van die ooie is, hoe beter is die respons met koggelramme (Johnson et al., 2011) en hoe hoër is die ovulasietempo (Scaramuzzi et al., 2014). Hoë libido-koggelramme (bv. Afrikaner & Afrino) het meerlinggeboortes in Merino-kuddes met 14,4 tot 21% verhoog weens ‘n verhoogde ovulasietempo as gevolg van die fisiese stimulering van die ooie (King et al., 1989; King, 1994).
Hoekom moet prikkelvoeding voorsien word?
Prikkelvoeding het ten doel om die meerlinggeboortes eerder as die besetting van ‘n kudde te verhoog (Vosloo, 1975).
Reproduksietempo word grootliks deur voeding en bestuur beïnvloed (Fogarty & Donnelly, 1988), waarvan voeding die grootste invloed het (Rowe & Atkins, 2005). Volgens Rowe (2005) word meer as 70% van 'n ooikudde se reproduksietempo deur voeding bepaal.
Hoe werk prikkelvoeding?
Die verbetering van die ooi se voedingstatus deur die voorsiening van beter weiding en/of ekstra byvoeding (prikkelvoer) het tot gevolg dat die ooie meer eiselle afskei (dus verhoging van ovulasietempo) waardeur die lampersentasie van die ooie verhoog word.
‘n Kort periode van verbeterde voeding, ofte wel prikkelvoeding, vir een siklus (17 dae) voor en een siklus gedurende die paarseisoen vir ooie in ‘n matige of swak kondisie verhoog die getal ooie wat meerlinge produseer en lewer sodoende ‘n wesenlike bydrae om die reproduksietempo van ‘n kudde te verhoog (Downing & Scaramuzzi, 1991).
Vir hoe lank moet prikkelvoeding voorsien word?
Coop (1966) is van mening dat met prikkelvoeding volgehou moet word totdat ongeveer 70% van die ooie beset is. Om prikkelvoeding dus meer kostedoeltreffend te maak, is dit hoogs aan te beveel om dit saam met koggelramme te gebruik omdat koggelramme verseker dat tot
90% van die ooie binne die eerste siklus (± 17 dae) op hitte sal kom. As gevolg van koggel, kom die ooie dus oor ‘n korter periode op hitte en is ‘n ses weke prikkelperiode (drie weke voor paring en die eerste drie weke van paring) voldoende en kan gevolglik op prikkelvoeding bespaar word (Nottle et al., 1997).
Indien die ooie maer en skraal is of as die gehalte en hoeveelheid van die weiding in die spaarkampe nie na wense is nie, moet die prikkellek reeds vanaf minstens vier weke of selfs ses weke voor die aanvang van die paarseisoen vir 'n totale periode van onderskeidelik sewe en nege weke gevoer word. Daar is daar ook aanduidinge dat prikkelvoeding ‘n oordrageffek het deurdat dit ovulasietempo vir nog ongeveer drie weke (Smith et al., 1983) verhoog nadat dit gestaak is (Coop, 1966).
Wat se respons kan met prikkelvoeding verwag word?
Volgens Vosloo (1975) het proewe getoon dat prikkelvoeding die besetting met ongeveer 2% verhoog het terwyl die aantal stelle tweelinge met ongeveer 18% verhoog het, dus 'n totale verhoging in lampersentasie van 20%.
Deur “Lifetime Wool-projek” se aanbevelings in Australië te gebruik deur die ooie se kondisiepunt van 2,3 tot meer as 3,0 te verhoog, het die speenpersentasie met 30% verhoog (Cullinan, 2006).
In nog 'n navorsingsprojek in Australië is die ooie se lampersentasie met 27% verbeter deur hulle kondisiepunt van 2,7 (redelike kondisie) na 'n 3,3 kondisiepunt (goeie kondisie) te verhoog (AWI, 2009).
Watter ooie gee die grootste respons met prikkelvoeding?
Ooie wat die vorige lamseisoen tweelinge gelam het, gee die grootste respons met prikkelvoeding al is hulle in 'n uitstekende kondisie en selfs vet met die aanvang van die prikkelperiode, omdat ooie wat tweelinge lam ’n hoë genetiese ovulasietempo-potensiaal het (Martin, 2005). Oorsese navorsing bevestig dat hoogs vrugbare ooie (bv. ooie wat gereeld meerlinge lam, die sogenaamde “responsive” ooie) 'n baie groter respons met prikkelvoeding (tot 27% – 45% hoër ovulasietempo) gee as ooie gebore uit moederlyne wat 'n laer vrugbaarheid het (d.i. ooie wat enkelinge lam of gereeld oorslaan) (Demmers et al., 2011).
“Responsive” ooie (ooie wat vorige lamseisoen tweelinge gelam het) het deurgaans in die ondersoeke 'n hoë gemiddelde besetting van 98% met prikkelvoeding gehad teenoor die 95% van die ooie wat die vorige lamseisoen enkelinge gelam het. Ooie wat geen prikkelvoeding ontvang het nie, se gemiddelde besetting was 93%. Die lampersentasie van hierdie groepe “responsive” ooie het gevarieer van 149 en 171% wat 'n verhoging van 20 en 33 persentasie-eenhede verteenwoordig het (Coetzee, 2005; 2009).
Maer en skraal ooie asook ooie in 'n redelike kondisie gee ook 'n betekenisvolle respons met prikkelvoeding, veral as hulle met die aanvang van die prikkelvoeding weiding van ‘n lae gehalte beweiding en/of die weiding skaars is. Die skuif van sulke ooie van droë na groenweiding het ook hoë ovulasietempo’s tot gevolg. Self die teenwoordigheid van slegs ‘n klein hoeveelheid groen gras gee ‘n goeie respons in terme van verhoogde ovulasietempo (King et al., 2010).
Voedingsfaktore wat lampersentasie kan verlaag?
Vermy paring op “beskadigde” medic- en lusernweiding wat deur insekte en luise verniel is; met virusse of swamme besmet is of waar daar ‘n tekort aan vog en/of plantvoedingstowwe is. Onder sulke strestoestande produseer hierdie plante koumestrol (fito-estrogene) wat 'n afname in ovulasietempo en tweelinggeboortes tot gevolg het terwyl die ooie ook stadiger op hitte kom. Hierdie fito-estrogene kan die ovulasietempo met tot 30% verlaag (MWNZ, 2007). Ooie moet vir minstens drie weke en selfs langer voor paring tot na die paarseisoen van die geaffekteerde weiding onttrek word (MWNZ, 2007). Sommige " batches" beskadigde lusernhooi het al vrugbaarheid van ooie negatief beïnvloed en het onder meer siste op die eierstokke ontwikkel (Jooste, 2013). Indien lusern reeds beskadig is toe dit gesny is, sal die droë lusernhooi koumestrol bevat.
Die inname van te hoë vlakke van oplosbare proteïen (bv. ureum) en degradeerbare proteïen deur ooie op groenweiding gedurende die paarseisoen gee tot te hoë bloedureumstikstof (BUN) aanleiding wat die oorlewing van sperme, eiselle (ovums) en embrio’s in die baarmoeder verlaag (Bilodeau-Goeseels & Kastelic, 2003). Dit gebeur veral waar die paarkampe se weidings se proteïeninhoud meer as 20% (DM-basis) is (Dugmore & De Villiers, 2013) en die ooie te min stysel (grane) en/of suiker (melasse) inneem (Drudik et al., 2007). Wees dus versigtig om ooie ‘n maand voor paring, op groen aangeplante weiding wat hoog met ureum (KAN) of mis bemes is, te paar en wat hoë ureum-bevattende lekke, hoendermis of lupiene op hierdie hoë proteïenryke weidings gevoer is, veral as daar baie min ruvoer is.
Tipe weiding bepaal die keuse van 'n prikkellek
Om die beste respons met prikkellekke te kry, moet die regte prikkellek vir elke spesifieke weiding gekies word en teen 300 tot 400 g/ooi/dag vanaf drie weke voor die paarseisoen vir minstens ses weke gevoer word. Vir die beste en mees geskikte prikkellek kan dr. Jasper Coetzee gekontak word.
Bykomende wenke om ’n hoë lampersentasie te verseker
Speen die lammers minstens twee maande, maar verkieslik drie maande voor die paarseisoen.
As gevolg van die belangrike rol wat liggaamskondisie by ovulasietempo speel, moet ooie op die tydstip wat hulle lammers gespeen word in twee groepe (skraal vs. goeie kondisie) verdeel word en eersgenoemde groep moet op ‘n hoër voedingspeil (beter weiding) geplaas word (Robinson et al., 2002). Hierdie strategie bied skraal ooie ‘n beter kans en dit is ook die goedkoopste opsie om hulle weer in ‘n goeie kondisie met paring te kry.
Skuif ooie een tot twee maande voor die paarseisoen na 'n spaarkamp met voldoende weiding.
Teelooie moet geen kontak (d.i. aanraak, sien, hoor of reuk) met enige manlike diere (d.i. ramme, ramlammers, koggelramme en bokramme) vanaf vier weke, maar verkieslik agt weke voor paring hê nie, want dit verlaag besetting.
Ramme moet ook vanaf twee maande voor die paarseisoen 'n geskikte prikkelvoer ontvang om testisgroei en spermproduksie te maksimaliseer. Terselfdertyd moet ramme fiks gemaak word deur hulle daagliks, gedurende die koelte van die dag, vinnig te laat stap (geforseerde stap van 3 km/dag met ’n spoed van vinniger as 8 minute/km). Ramme moet ses weke voor die paarseisoen 'n volledige geslaggeskiktheidstoets ondergaan.
Gebruik slegs hoogs vrugbare en dekbehendige teelramme met ‘n baie hoë libido (geslagsdrang). Gee dus voorkeur aan teelramme met hoë TWW-teelwaarde en indien dit nie beskikbaar is nie, gebruik teelramme wie se ma, ouma en oumagrootjie slegs twee- en meerlinge gespeen het. Volgehoue seleksie oor jare van teelooie op massa lam gespeen (OPI) en teelramme op grond van BLUP-teelwaarde vir totale massa lam gespeen (TWW) het ‘n hoogs vrugbare merinokudde tot gevolg wat konstant ‘n lampersentasie van meer as 180% handhaaf met natuurlike paring gedurende die lente (Brynard, 2013).
Gebruik koggelramme met 'n hoë libido (bv. Afrikaner- of Afrino-koggelramme).
Hou teelooie en -ramme rustig vanaf 14 dae voor paring. Geen aktiwiteite moet gedurende hierdie periode uitgevoer word nie, behalwe om voort te gaan met die daaglikse oefening van die ramme.
Naas kondisie en massa is die spoorelementstatus van ooie dié belangrikste voedingsfaktor wat die reproduksieprestasie van die ooie kan beïnvloed. Tekort aan spoorelemente kan ovulasietempo en embrio-oorlewing verlaag (Lindsay, 1976). Spoorelementvoeding is van kritieke belang, want selfs klein veranderinge in hul vlakke het 'n beduidende impak op die reproduktiewe gesondheid en prestasie van vroulike diere (Ahsan et al., 2014. Teelooie moet dus vier weke voor die paarseisoen 'n spoorelement- (sink, mangaan en selenium) en vitamienaanvulling (Vitamien A & E) ontvang om optimale reproduksie en 'n hoë immuniteit te verseker.
'n Ondoeltreffende immuniseringsprogram kan tot aansienlike lamverliese weens resorpsie en aborsie aanleiding gee. Beide teelooie en -ramme moet ses weke, maar nie korter as vier weke nie, voor die paarseisoen teen interne en eksterne parasiete behandel word.
Vermy alle stresfaktore (bv. oormatige hantering soos skeer, mikskeer, dip, enting en dosering; massa- en kondisieverlies; siektetoestande; ensovoorts) gedurende paring en die eerste maand nadat die ramme uitgehaal is om embrio-resorpsie en fetale afsterwing te voorkom.
Voldoende skaduwee (minimum 1, maar verkieslik 2m2/ooi) moet gedurende paring en die eerste maand na paring voorsien word indien die dagtemperature meer as 28°C, maar veral as dit 32°C en hoër is om resorpsie en fetale afsterwing te voorkom (Court et al., 2010).
Kommentaar
Republikein
Geen kommentaar is op hierdie artikel gelaat nie