‘Ons is nie dom, onopleibaar’

Jemima Beukes – Die San-gemeenskap kla dat leerlinge doelbewus uit skole op Tsumkwe gestoot word, wie se plekke na bewering dan met leerlinge van sover as Otjiwarongo en Okahandja gevul word.

Dit terwyl San-kinders noodgedwonge op straat beland.

N!ani Richard Kxao, ’n leier in die Aasvoëlnes-gemeenskap, het verskeie kinders – wat reeds twee jaar lank nie skool bywoon nie weens ’n gebrek aan ruimte – na Tsumkwe vergesel.

Hy beweer politieke en sakeleiers dryf ’n doelbewuste agenda om San-mense as “lui” en met “geen belangstelling in onderrig” uit te beeld.

Die Sekondêre Skool Tsumkwe se hoof, Christof Ngavetene, het gesê die idee dat die San “dom” en “onleerbaar” is, is ’n absolute mite.

“Akademies is daar geen verskil tussen die San- en ander leerlinge nie. Verlede jaar het ons vier leerlinge gehad wat 25 en meer punte behaal het en vier van hulle is San-leerlinge. Ons het selfs ’n leerling gehad wat 36 punte in die laaste eksamen behaal het. Hulle is slim,” het Ngavetene gesê.

Hy het bevestig dat die meerderheid van die leerlinge in die skool nie van Tsumkwe en die omgewing kom nie, maar van dorpe soos Okahandja, Grootfontein en Omatako.

GEEN DOKUMENTE

Onderwysers verbonde aan die skool het aan Republikein se susterkoerant Namibian Sun gesê hulle volg nie op wanneer San-leerlinge nie terugkeer skool toe nie. Die rede is dat hulle “diep in nedersettings bly” waar daar geen selfoonopvangs is nie en probleme met vervoer is.

Dit ten spyte van staatsbusse wat beskikbaar is om leerlinge by verskeie nedersettings in die omgewing op te laai.

Deel van Kxao se afvaardiging van leerlinge was twee graad 8-leerlinge van onderskeidelik 21 en 23 jaar oud wat nie geboortesertifikate het nie.

Die gebrek aan nasionale dokumente maak dit moeilik vir die gemeenskap om toegang tot onderwys- of maatskaplike toelaes te kry.

“By my is sewe kinders wat graad 7 op Aasvoëlnes deurgekom het en na die sekondêre skool op Tsumkwe moes gaan. Elke keer wanneer ons egter soontoe gaan, word daar gesê die skool is vol en ek moet hulle later terugbring. Hulle word ook huis toe gestuur as hulle nie skoolklere of geld vir skoolfooie het nie,” sê Kxao.

Volgens hom word daar vir hulle gesê, “die San het niks in hulle koppe nie, hulle is dom” en daarom verloor die leerlinge – wanneer hulle toegang tot die skool geweier word – ook belangstelling om hulself verder te bevorder, en kies dan eerder om te trou.

ⱡoma Kao (23), ’n weeskind, het besluit om skool te los nadat hy vir twee jaar probeer het om terug te keer. Hy het met Iluce Kxao getrou en bly saam met haar en sy ouer broer op Aasvoëlnes.

Hulle hoofinkomste is tans handwerk waarvoor hulle ’n gemiddeld van N$1 000 per maand verdien, terwyl hulle in die veld na kos soek wanneer die regering se droogtehulp opdroog.

“Die baba is oukei, hy word geborsvoed. Ons wil graag skool klaarmaak, maar noudat ons ’n kind het waarvoor ons moet sorg en ons sonder finansiële ondersteuning is, sal ons dit nie nou kan doen nie,” sê Kao, wat die pa van ’n babaseuntjie is.

MIN WERK

Kxao sê daar is geen beduidende werk vir die San in die omgewing nie. Selfs al kry hulle werk, word hulle “uitgebuit”.

“Die San is nie lui mense nie. Wanneer ons ’n werk kry, word ons mishandel en mense behandel ons asof ons dom, klein kinders is.

“Wanneer jy ingestem het op ’n salaris, verander hulle dit en teen maandeinde gee hulle jou die helfte of net ’n gedeelte van dit. Sommige sê hulle het nie genoeg geld nie, terwyl ander N$20 uithaal en sê: ‘Gaan koop vir jouself ’n ‘nippie’,” het hy gesê.

In sommige gevalle wanneer hulle instem om te werk vir kruideniersware, insluitend tuisgemaakte brousels en tabak, sê hy dit beteken nie dit is hoe hulle verkies om vergoed te word nie, maar eerder dat hulle gewillig is om te skik.

“Nou sê mense ons hou daarvan om te drink, maar in alle gemeenskappe kry jy ’n persoon en mense wat drink, nou is dit net die San wat mense sien drink,” het hy gesê.

– [email protected]