RFA se tekort van N$4,5 miljard

Die uitvoerende hoof van die RFA, Ali Ipinge, het gesê die situasie weerspieël ’n “voortgesette historiese tendens van sub-optimale befondsingsvlakke” en waarsku dat dringende hervormings nodig is om die land se padbates te beskerm. “As gevolg van inkomstebeperkings kon die RFA net N$3,7 miljard toeken, wat ’n tekort van N$4,5 miljard meegebring het. Gevolglik kon net 45% van die totale befondsingsbehoeftes nagekom word, wat die dringendheid vir alternatiewe finansieringsmeganismes en sterker samewerking van belanghebbendes om die nasionale padnetwerk te bewaar, beklemtoon,” het hy gesê. Vir die 2025-'26 boekjaar (1 April 2025 tot 31 Maart 2026) het goedgekeurde owerhede ’n gekonsolideerde befondsingsvereiste van N$8,2 miljard ingedien, waarvan die Paaieowerheid vir N$6,2 miljard (72,6%) verantwoordelik was. Weens inkomstebeperkings kon die RFA egter net N$3,7 miljard toeken, wat minder as die helfte van die land se behoeftes dek. Die RFA se inkomste kom hoofsaaklik van padgebruikersheffings (RUC’s), wat die instandhouding en rehabilitasie van Namibië se paaie befonds. Die brandstofheffing, wat gehef word op elke liter petrol en diesel wat verkoop word, bly die hoofbron van inkomste en word direk deur brandstofgroothandelaars aan die fonds betaal. Om inkomste te laat groei en die gaping te vernou, het die RFA periodiek heffings hersien en aangepas. In die 2024-'25 boekjaar het dit onder meer ’n brandstofheffingverhoging van 45 sent per liter, ’n 20%-verhoging in oorgrensfooie, massa-afstand- en abnormale ladingfooie en ’n 10%-verhoging in padvervoerpermitte ingesluit. Voertuigregistrasiefooie het onveranderd gebly. Die brandstofheffing is op 2 Oktober 2024 met 25 sent per liter en op 5 Maart 2025 met 20 sent per liter verhoog, wat dit op N$2,43 per liter te staan bring. Daar verwag dat totale inkomste teen die 2026-'27 boekjaar N$4,2 miljard sal oorskry. ‘Ernstig onderbefonds’ Ten spyte van hierdie aanpassings, het Ipinge gewaarsku dat instandhouding en rehabilitasie steeds ernstig onderbefonds is, wat tot geleidelike padverswakking lei. “Op die lang termyn is dit nie volhoubaar om op jaarlikse verhogings van brandstofheffings staat te maak nie. Inkomstevolhoubaarheid bly ’n groot kommer as gevolg van ons afhanklikheid op die brandstofheffing. Om hierdie risiko te verminder, ondersoek ons alternatiewe en volhoubare inkomstebronne, insluitend tolhekke, afstandgebaseerde heffings en ’n moontlike heffing op elektriese voertuie,” het hy gesê. Vragmotor- en vragvolumes bly styg namate Namibië homself as ’n logistieke spilpunt posisioneer. Vir die boekjaar wat op 31 Maart 2024 geëindig het, het die Paaieowerheid N$2,1 miljard in brandstofheffings, N$185 miljoen in oorgrensheffings en N$47,6 miljoen in massa-afstandheffings vir buitelandse voertuie ingevorder. Intussen waarsku die Paaieowerheid dat volgehoue onderbefondsing padverswakking versnel. Die Geïntegreerde Strategiese Besigheidsplan (2022-'27) wys daarop dat 21% van die bitumen-oppervlakke op nasionale paaie nou ouer as 10 jaar is, wat onvoldoende beskerming en glyweerstand veroorsaak. Gruispaaie is ook in ’n krisis: 49% word as swak tot baie swak geskat, met net 16% van die slytlaagmateriaal wat oorbly, wat die onderliggende rots blootstel en padveiligheid belemmer. Volgens die Padbestuurstelsel het jaarlikse minimum onderhoudsvereistes tot N$3,9 miljard gestyg, maar die RFA kan net ongeveer N$2,8 miljard befonds, selfs met leningsfinansiering. Die RA se Besigheids- en Finansiële Plan (2024-'29) toon dat die RFA byna 99% van sy N$1,3 miljard-instandhoudingsbegroting dek, met die regering wat net N$15 miljoen bydra. Nasionale probleem Voormalige burgemeester van Lüderitz, Phil Balhao, het gesê munisipaliteite sukkel om paaie met minimale fondse in stand te hou. “Dit is duidelik sigbaar, aangesien die voorkoms van slaggate ’n nasionale probleem geword het,” het hy gesê. “Bykomende tariewe deur tolgeld vir swaar vragmotors en abnormale vragte sal help. Die RFA samel tans net sowat 50% van die vereiste befondsing in. Dit is nie volhoubaar om op brandstofprysverhogings staat te maak nie.” In Walvisbaai, waar vragmotorvolumes gestyg het, het die munisipaliteit saam met die Paaieowerheid en RFA ’n N$400 miljoen-rehabilitasieprojek van stapel gestuur, wat 17 belangrike roetes dek. Burgemeester Trevino Forbes het gesê die vierjaarprojek, wat in 2024 begin is, dui op samewerking om die dorp se logistieke rol te ondersteun. “Walvisbaai is ’n belangrike spilpunt vir streekhandel en logistiek. Ons is daartoe verbind om te verseker dat ons paaie veilig, betroubaar en volhoubaar is,” het hy gesê. Intussen duur herstelwerk en instandhouding op hoofroetes soos Nangolo Mbumbarylaan, Sam Nujomalaan en Hanna Mupetamiweg voort. Logistieke kenner Mufaya Bruce Liswani waarsku dat die huidige stelsel nie die koste van padskade deur swaar voertuie voldoende kan dek nie. “Buitelandse vragmotors speel ’n groot rol, maar hulle impak op infrastruktuur word nie weerspieël in hul finansiële bydrae nie. Die massa-afstand- en oorgrensraamwerke moet hersien word en op werklike padgebruik gebaseer word, met sterker afdwinging. Wetgewers moet optree voordat die situasie vererger.” Vragmotorbestuurder Andrew Angombe het die regering aangespoor om veel meer aandag te skenk aan die herstel van roetes soos Arandis na Usakos, Walvisbaai, en Rosh Pinah na Keetmanshoop. Namport se uitvoerende hoof, Andrew Kanime, het gesê vragmotorverkeer het meer as verdubbel, van 300 tot 750 vragmotors daagliks en beklemtoon die druk op infrastruktuur maar ook die ekonomiese potensiaal. “Ons nuwe hawehekprojek, met vyf toegangsbane en vier uitgangsbane, is deel van die uitbreiding van kapasiteit. Vragmotors bring besigheid, werk en inkomste wat nie net Namport bevoordeel nie, maar ook Walvisbaai, Erongo en die hele Namibië.” - [email protected]