Uitgesluit maar nie gebroke

Onder die skaduwee van ’n maroelaboom naby Pikinini Junior Primêre Skool op Ndiyona in Kavango-Oos sit drie vroue uit ’n gemarginaliseerde gemeenskap, omring deur stukkies draad, leë blikke en plastiekstukke.

Hulle het geen amptelike dokumente nie – geen geboortesertifikate, geen nasionale identiteitskaarte nie. In die oë van die stelsel bestaan hulle skaars.

Maar elke dag veg hulle om te oorleef.

Maria Nduvungu (42) is die oudste. Haar hande is rof van jare se soek deur vullisgate en droë rivierbeddings vir enigiets wat in iets nuttigs omskep kan word.

Sy maak klein fakkels van gebreekte flitsligkoppe en stukkies draad, en gebruik gesmelte kerswas en kleefband om hulle aanmekaar te hou.

“Ek het dit vir myself geleer,” sê sy.

“As ek een fakkel vir tien dollar verkoop, beteken dit vanaand mieliemeel vir my kinders. Dis nie veel nie, maar dit hou ons aan die lewe.”



KAN NIE LEES OF SKRYF NIE

Nduvungu is in die omgewing gebore, maar is nooit geregistreer nie.

Haar ouers is oorlede voordat sy oud genoeg was om te verstaan wat dokumente is.

Nou is elke besoek aan die kliniek of skool vir haar kinders, ’n herinnering aan wat sy nie het nie.

“Soms vra hulle vir papiere,” sê sy.

“Ek sê vir hulle ek het nie. Ek wil net hê hulle moet my kind help wanneer sy siek is.”

Langs haar sit Selma Mwatumilwa (28), haar jongste kind met ’n verbleikte lap wat aan haar rug vasgebind is.

Sy versamel droë boomsap en kook dit met houtskoolstof om ’n klewerige swart gom te maak wat sy in klein blikkies verkoop. Plaaslike skoenmakers koop soms by haar wanneer hulle deur die nedersetting ry.

“Ek kan nie lees of skryf nie,” erken Mwatumilwa terwyl sy ’n pot kokende sap roer.

“Maar ek ken hierdie werk. My ouma het dit altyd gedoen. Wanneer ek gom maak, voel ek asof ek iets doen wat ons sterk hou.”

Sy het ook nog nooit ’n identiteitsdokument gehad nie. Toe sy jonger was, het haar gesin gereeld getrek en seisoenale werk in verskillende nedersettings nagejaag. Niemand het haar ooit geneem om geregistreer te word nie.

“Hulle sê ons moet Rundu toe gaan vir papiere, maar hoe?” vra sy.

“Ons het nie eens geld vir die taxi nie.”



KLEIN MANDJIES

’n Paar meter verder sit Tomasina Hango (35) en weef klein mandjies van palmblare wat sy langs die Cuma-stroom versamel.

Haar mandjies is pragtig met natuurlike bruine en geel kleure, maar sy verkoop hulle vir so min as vyf dollar elk.

“Soms koop ’n onderwyser van die skool een,” sê sy.

“Maar die meeste dae wag ons net. Miskien sal iemand stop.”

Hango se man het twee jaar gelede na Tsumeb vertrek om werk te soek, maar nooit teruggekeer nie. Nou maak sy drie kinders alleen groot, sonder enige ondersteuning.

“Ek is nie kwaad nie,” sê sy saggies.

“Ek hou net aan om te werk. As jy ophou, gaan jou kinders honger slaap.”

Al drie vroue woon in tydelike skuilings wat met ’n paar pale, plastieklakens en stukke lap aanmekaar geheg is.

Snags, wanneer die koue nader kruip, maak hulle ’n klein vuur en praat oor hul drome – nie van rykdom of gemak nie, maar van behoort.

“As ek ’n ID kan kry, sal ek ’n mens wees,” sê Maria terwyl sy in die verte kyk.

“Dan kan ek dalk ’n bankrekening oopmaak of my kinders registreer. Maar vir nou leef ek net.”

Hul lewens beweeg volgens die ritme van noodsaaklikheid. Elke dag begin met die soektog na materiaal en eindig met die hoop om iets – enigiets – te verkoop voordat dit donker word.

En tog, ten spyte van alles, glimlag hulle. Hulle deel kos, stories en stilte. Hulle is uitgesluit, maar nie gebroke nie.

“Ons leef omdat ons moet,” sê Selma eenvoudig terwyl sy nog ’n gomblikkie toeknoop.

“Selfs al vergeet die wêreld ons, sal ons nie vergeet hoe om te oorleef nie.”

– [email protected]