Ek sê maar net

Adam Hartman - [email protected]

Solank daar asem is

Ek sê altyd vir mense: solank jy asemhaal, is daar hoop.

Waar daar asem is, is daar lewe – en waar daar lewe is, is daar hoop. Maar waar die asem ophou, daar eindig hoop. Dood is die groot skeidslyn – hard, koud en finaal.

Die ander dag het ek en my vrou gaan stap langs die strand. Die lug was helder, die see rustig, maar die reuk van dood het iewers in die wind gelê. Op die sand het ‘n dooie rob gelê – half ontbind, ribbes sigbaar, die oë leeg en die mond oop soos ‘n geluidlose kreet. Bietjie verder lê duisende dooie mossels en seeskulpe, oopgeskeur, kleurloos, sonder doel.

Dis eintlik ‘n bekende gesig: die see bring lewe, maar spoel ook dood uit. Party dae lê die strand vol skulpe, jellievisse, vissies en stukkies van dit wat eens deel was van ‘n groter lewe. Hierdie keer het ons selfs ‘n stuk walvisvet gesien – daardie sagte, blougrys gedeelte onder die ken van die walvis, wat soos ‘n groot, nat lap in die branders gedryf het. ‘n Mens weet dan, êrens verder af lê die res van die karkas – deur die see en gety uitmekaar geskeur.

Nog ‘n rob dryf in die branders. Eers dink ons hy slaap, maar toe sien ons: hy is ook dood. En ‘n ent verder lê ‘n voël, vlerk half oopgesprei, vasgevang in sy laaste posisie. Dood oral.

Selfs die mensgemaakte dinge dra dit: geroeste heiningdrade, paaltjies wat breek onder die soutlug, gebreekte beton, verwronge metaal, verweer deur tyd. Alles vergaan. Dis asof die hele wêreld daaraan herinner dat niks blywend is nie.

En toe besef ek: dis nie net op die strand nie. Dood is orals. Dood op televisie, dood in die nuus, dood in oorlog, in hongersnood, in siekte. Dood in flieks, in boeke, in stories van mense wat ons ken. Dis ‘n fisiese werklikheid, maar ook ‘n emosionele en geestelike een. Dood is ‘n tema wat alles deurdrenk.

Hulle sê daar is twee sekerhede in die lewe: dood en belasting. En iemand anders het gesê: statistiek wys dat honderd persent van mense sterf. Dis seker die enigste syfer wat nie kan verander nie. Elke lewende wese – mens, dier, plant – moet dit in die gesig staar.

Ons probeer dit dikwels vermy. Ons probeer gesond eet, oefen, mediteer, glo, dink, planne maak – enigiets om dit uit te stel. Dis menslik. Ons skep selfs ons eie filosofieë en teologieë om onsself te troos oor wat ná die dood wag. Want al glo mense verskillend, almal deel daardie instinktiewe vrees vir die einde.

Maar hoe meer ek daaroor dink, hoe meer besef ek: die dood wys vir ons dat ons nog lewe. Dood beklemtoon lewe. Dis soos ‘n donker agtergrond wat die lig laat uitstaan. Dit herinner ons dat tyd kosbaar is, dat asem nie vanselfsprekend is nie. Solank ons nog asemhaal, het ons kans – kans om sinvol te leef, om te waardeer, om te gee, om lief te hê, om iets reg te maak wat verkeerd was.

Vir my lê die antwoord op die dood by die Een wat lewe gee. Nie almal deel daardie geloof nie, en dis elkeen se eie besluit. Maar ek glo dat ware oorwinning oor dood nie lê in om dood te vermy nie, maar in om Lewe te hê – Ware Lewe, nie net bestaan nie.

Ek het al my eie konfrontasies met dood gehad – vriende wat gesterf het, geliefdes wat siek geword het, oomblikke waarin die broosheid van lewe tasbaar is. En elke keer bring dit dieselfde besef: die dood is finaal, maar tot daardie oomblik bly ons in die lewe. En terwyl ons lewe, het ons keuses.

Dis maklik om bang te wees vir dood, maar dalk is dit beter om eerder bewus te wees van lewe. Want dood herinner my aan die waarde van elke asemteug – aan ‘n glimlag, ‘n koppie koffie saam met iemand, die geluid van golwe, die reuk van reën. Dood leer my dat niks gewaarborg is op aarde nie, en dat hoop net bestaan solank ek nog asemhaal.

Soos ek daardie dag op die strand geloop het, tussen doppe en bene, tussen die dood en die lewe, het ek stil geword. Die see het stadig in en uit gerol. Die wind het sag oor my gesig gewaai. En toe tref dit my: ek haal nog asem. En waar ek asemhaal, is daar hoop.