Hoe gemaak met die taal?

Nie net ons s’n nie.

Of geleendes nie. Ook die inheemses.

Die ministerie van onderwys, kuns en kultuur wil voor die boekjaar se einde ‘n groot indaba oor Engels hou. Nóg ‘n (duur) nasionale konferensie oor nog ‘n saak wat ons die afgelope drie dekades beter kon bestuur het?

Die taaltameletjie – die baie skoolverlaters wat nie behoorlik kan lees, skryf en selfs praat nie – draai die week op die sakelys in ‘n redaksievergadering. “Selfone se skuld . . .” is een van die reaksies. En daarin steek ‘n mate van waarheid, maar daar is ook baie ander oorsake vir al stomper taalswaarde, wat ook ‘n ontmagtigende invloed op ander skoolvakke en feitlik alle ander lewensfasette van nie net jonges nie, maar enige mens kan hê.

Let wel: Niemand sê elkeen moet ‘n Shakespeare of ‘n Van Wyk Louw wees nie.

Die agteruitgang in taalvernuf is ‘n wêreldwye tendens en nie net eie aan Namibië, Suider-Afrika of selfs minder ontwikkelde lande nie.

Op die kassie vertel ‘n Amerikaanse kenner onlangs op die kanaal Curiosity Stream van die lewens van die legendariese gebroeders Orville en Wilbur Wright. (Skoolkinders wat nie weet wie en wat nie, moet maar Google se e-boeke gaan oopslaan.) Hy merk op watter wonderlike briewe hul geskryf het, nog in ink op pampier natuurlik, en sê ook in die VSA moet studente wat met graadkursusse begin heropleiding in basiese skryftake ontvang. Dié TV-program is maar net twee of drie jaar oud.

Dalk besef nie almal hoe erg dit is as meer as 60% en selfs meer as 80% van graad 12’s op gewone vlak nie ‘n D-simbool of beter punte vir Engels tweede taal kan behaal nie? Hopelik nie omdat nie kan lees en verstaan waaroor dit alles nou eintlik gaan nie.

Tweede taal toets ook net basiese vaardighede. En ‘n D is omtrent 50%. Wat beteken die leerling het net die vaardighede half bemeester; of die helfte van vaardighede.

Geen verband in die geval met die uitdrukking ‘n goeie begrip verg net ‘n halwe woord. Om doelbewus in ‘n taal skryffoute deel van jou goëlwerk te maak, moet jy die uiterste beheer oor onder meer spelling, grammatika, register en styl hê.

‘n Mens wil ook trane stort oor die feit dat net 202 leerlinge nog Afrikaans as eerste taal op hoërvlak geneem het. In Engels eerste taal was daar 409 inskrywings. In Duits eerste taal was daar 31 kandidate.

Op gewone vlak was daar darem nog 201 eerste taal-inskrywings in Afrikaans. In Engels was die getal 107 en in Duits . . . Vier. Eina!

Hierdie drie taalgemeenskappe is dus besig om toenemend tweede taal-gemeenskappe te word.

Wat goed is, is dat inheemse eerste tale se inskrywingsgetalle op hoërvlak al vir jare wonderlik gedy. Maar ook hier is eerstetaalfunksies waarskynlik beperk en dit is in die ampstaal waarin die meeste skoolverlaters sal moet gaan studeer en werk.

Nie net bedreigde betale word bedreig nie.

Die Verenigde Nasies het ‘n klassifisering vir tale soortgelyk aan bedreigde spesies van fauna en flora. Kategorieë wissel van kwesbaar tot beslis bedreigd, ernstig bedreig, kritiek bedreig en . . . Uitgesterf.

Byna 3 000 tale word bedreig. Daar is amper 7 000 tale (sonder duplikaatvorme).

Die uitsterwing van ‘n taal begin wanneer mense nie meer die taal wat hulle oorerf as eerste taal gebruik nie.

Langenhoven het eens opgemerk: “Hoe meer tale man kan, hoe meer male kan man.” ‘n Ander weergawe lui: “Soveel tale ‘n man kan, soveel male is hy man.”

Gestroop van die seksisme: Daar skuil kennis, mag en versoening in veeltaligheid. Beslis.

Maar dit is geldig om te wonder hoekom ons Swahili wil invoer in leerplanne – as ons nog nie eens ons ampstaal en ander tale behoorlik bemagtig het nie. Net omdat iemand anders daarvoor gaan betaal?

(Khoekhoegowab word steeds nie op hoërvlak aangebied nie.)

Oor taal raak Dapperrerige Daniëltjie soms so sprakeloos dat net een woord oorbly: Oi!?